| ัรู้จักเส้นเมอริเดียนบนฟ้า
( Celestial Meridian ) |
 |
.........ลองคิดลากเส้นสมมุติเส้นหนึ่งบนฟ้า
เริ่มจากขอบฟ้าทิศเหนือ ลากขึ้นไปจนถึงจุดเหนือศีรษะ
ลากต่อไปจนจรดขอบฟ้าทิศใต้ เส้นโค้งครึ่งวงกลมที่ลากบนฟ้าเส้นนี้เรียกว่า
"เส้นเมอริเดียน" แบ่งครึ่งท้องฟ้าออกเป็น
2 ส่วน คือซีกตะวันออกและตะวันตก
รู้จักดาวเหนือ
......... บนเส้นเมอริเดียน
มีดาวสำคัญมากที่ควรรู้จักดวงหนึ่งปรากฏ อยู่เสมอ ก็คือ
"ดาวเหนือ" ( Polaris ) ดาวเหนือจะอยู่บนเส้นเมอริเดียน
และอยู่สูงจากขอบฟ้าทิศเหนือคงที่ตลอดเวลาไม่เปลี่ยนแปลง
ไม่ขึ้น-ไม่ตก คนไทยมีดาวเหนืออยู่บนฟ้าตลอดเวลา
|
|
ดาวเหนืออยู่คงที่ไปเปลี่ยนแปลงตำแหน่งจึงช่วยบอกทิศเหนือได้อย่างแม่นยำ
ดาวเหนืออยู่ที่เดิมไม่ขึ้น-ไม่ตก ก็เพราะแกน (สมมุติ) ที่โลกหมุนรอบตัวเองชี้ตรงไปยังดาวเหนือ
เมื่อโลกหมุนรอบตัวเอง เราจึงเห็นดาวเหนืออยู่คงที่ โดยดาวทุกดวงเคลื่อนวนไป
รอบดาวเหนือ
|
.........
การทดลอง
ยืนใต้หลังคาหรือเพดานห้อง
หาตำแหน่งยืนให้มีจุดสังเกตอยู่ตรงศีรษะชูแขนตรงเหนือศีรษะ
ใช้นิ้วชี้ ชี้ไปยังจุด สังเกต ที่อยู่เหนือศีรษะ จากนั้นหมุนตัวอยู่กับที่ผลที่เกิด
เมื่อแหงนมองตามนิ้วชี้ จะเห็นจุดสังเกตอยู่กับที่ ขณะที่ส่วนอื่นชองเพดาน
หรือหลังคา เคลื่อนไปรอบจุดสังเกตที่อยู่เหนือศีรษะ
.........การบันทึกและสังเกตดาวอย่างละเอียดเป็นเวลายาวนาน
นักดาราศาสตร์พบว่าแกนที่โลกหมุนรอบตัวเองไม่ได้ชี้ที่ดาวเหนือ
คงที่ ตลอดกาล แต่มีการเคลื่อนส่ายไปเป็นวงขนาดไม่ใหญ่นักบนฟ้า
และจะกลับมาชี้ที่ตำแหน่งเดิม ครบรอบในเวลา 25,800 ปี เรียกว่า
การส่าย ของแกนโลก (Precession) เมื่อ 5,000 ปีที่แล้ว แกนโลกชี้ที่ดาวทูบาน
(Thuban) ในกลุ่มดาวมังกร(Draco) ปัจจุบัน ชี้ที่ดาวเหนือ(Polaris)
ในกลุ่มดาวหมีเล็ก (Ursaminor) และอีก 13,000 ปี จะชี้ใกล้ดาววีกา
(Vega) ในกลุ่มดาวพิณ(Lyra) และนับจาก ปัจจุบันไปอีก 25,800
ปี แกนโลกจะกลับมาชี้ที่ดาวเหนืออีกครั้ง ด้วยเหตุนี้ดาวเหนือจึงเป็นดาวที่น่ารู้จักมากดวงหนึ่งบนฟ้า
.........ตำแหน่งปรากฏของดาวเหนือ
จะอยู่สูงจากขอบฟ้าทิศเหนือเท่ากับละติจูดของผู้สังเกต เช่นที่กรุงเทพมีค่าละติจูดประมาณ
14 องศาเหนือ ดาวเหนือจะอยู่สูงจากขอบฟ้าเป็นมุม 14 องศา ใช้มือวัดมุมสูงจากขอบฟ้าทิศเหนือ
14 องศาก็คือตำแหน่งของดาวเหนือ ผู้สังเกตยิ่งอยู่ใกล้ เส้นศูนย์สูตรโลกดาวเหนือก็ยิ่งอยู่ต่ำใกล้ขอบฟ้าและถ้าผู้สังเกตยิ่งอยู่ห่างจากเส้นศูนย์สูตร
โลกดาวเหนือ ก็ยิ่งปรากฏ อยู่สูงจากขอบฟ้า |
|
รู้จักเส้นศูนย์สูตรฟ้า
(Celestial
Equator) |
.........ถ้าเราสามารถทำความรู้จักกับเส้นศูนย์สูตรฟ้าได้
เราก็จะรู้จักการขึ้น- ตก ของดาว ทุกดวงบนฟ้า เส้นศูนย์สูตรฟ้าจะอยู่ในระนาบเดียว
กับเส้น ศูนย์สูตร โลกสัมพันธ์กับการหมุน รอบตัวเองของโลก
---------แนวทางของเส้นศูนย์สูตรฟ้าจะสัมพันธ์กับตำแหน่ง
ของผู้สังเกต บนโลก (ละติจูด) และตำแหน่งของดาวเหนือ
.........เส้นศูนย์สูตรฟ้าจะผ่านจุดสำคัญ
3 แห่ง คือ จุดที่ขอบฟ้าทิศตะวันออก และตะวันตก ส่วนจุดที่
3 จะอยู่บนเส้นเมอริเดียนห่างจากดาวเหนือเป็นมุม 90 องศา ก็คืออยู่ห่างจากจุดเหนือศีรษะไปทางทิศใต้เป็นมุมเท่ากับ
ละติจูด ของผู้สังเกต
|
 |
|
-
ดาวแต่ละดวงบนฟ้าจะเคลื่อนที่ขนานหรือห่างจากเส้นศูนย์สูตรฟ้าคงที่
ดาวแต่ละดวงที่ปรากฏบนฟ้า จะอยู่ห่างจากเส้นศูนย์ฟ้า เป็นมุมคงที่เสมอ
- ดาวที่ขึ้นทางทิศตะวันออกพอดีจะเคลื่อนไปตามแนวเส้นศูนย์สูตรฟ้าและตกตรงทิศตะวันตกพอดี
- ดาวที่ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงไปทางเหนือเป็นมุมเท่าใด
ก็จะเคลื่อนอยู่ห่างเส้นศูนย์สูตรฟ้า และตกทางทิศตะวันตกเฉียงเหนือ
เป็นมุมเท่าเดิมเสมอ
- ส่วนดาวที่ขึ้นทางทิศตะวันออกเฉียงใต้เป็นมุมเท่าใดก็จะอยู่ห่างเส้นศูนย์สูตรฟ้าไปทางใต้
และตกทางทิศตะวันตกเฉียงใต ้เป็นมุมเท่าเดิมเช่นกัน
- ดาวเหนือไม่มีการขึ้น-ตก และดาวที่อยู่ใกล้ดาวเหนือเป็นมุมน้อยกว่าละติจูดของผู้สังเกตจะปรากฏเคลื่อนวนไปรอบดาวเหนือ
ไม่ตกลับไปจากขอบฟ้า |
 |
ความจริง
เราอาศัยอยู่บนโลกที่ลอยอยู่ในอวกาศ มีดวงดาวล้อมรอบอยู่ทุกทิศทาง
ระยะห่างไกล-ใกล้ แตกต่างกัน เพื่อความสะดวกในการเรียนรู้และบอกตำแหน่งของดวงดาว
ที่ปรากฏให้เห็น นักดาราศาสตร์ได้สร้างทรงกลมสมมุติขึ้นมาอันดับหนึ่งรอบโลก
เรียกว่าทรงกลมฟ้า (celestial sphere) ไม่มีการกำหนดขนาดใหญ่โตของทรงกลมสมมุตินี้
ดาวทุกดวงบนฟ้า ปรากฏ อยู่บนทรงกลมฟ้า |
|